W okresie zarodkowym rozpoczyna się proces organogenezy, czyli powstawanie oraz szybki wzrost i różnicowanie głównych układów narządów. Wyjątek stanowi ośrodkowy układ nerwowy oraz pierwotny układ sercowo-naczyniowy, które zaczęły się rozwijać już w 3. tygodniu. Na okres zarodkowy przypada także początek morfogenezy, czyli formowania zewnętrznego kształtu ciała zarodka. Istotne znaczenie w przebiegu tego procesu ma fałdowanie się tarczki zarodkowej, w którego efekcie zarodek przyjmuje walcowaty kształt oraz formuje fałdy w okolicy głowowej i ogonowej oraz fałdy boczne. Zmiany te doprowadzają do wygięcia zarodka i przyjęcia przez niego charakterystycznego kształtu litery C oraz sprawiają, że zajmuje on pozycję wewnątrz jamy owodni.
Od około 20. dnia do końca 5. tygodnia rozwoju zarodkowego, po obu stronach struny grzbietowej i cewki nerwowej zarodka, powstają somity – zgrupowania komórek mezodermy, które dają początek mięśniom szkieletowym, skórze właściwej i tkance podskórnej. Ponieważ somity pojawiają się w określonej kolejności i w określonym czasie, ich liczbę wykorzystuje się do określenia wieku rozwijającego się organizmu. Począwszy od 5. tygodnia wiek zarodka, a później płodu, ocenia się na podstawie długości ciemieniowo-siedzeniowej CRL (ang. crown-rump-lenght), mierzonej od szczytu głowy do końca pośladków.
W celu ustalenia wieku zarodka, oprócz określenia jego długości, masy ciała lub ilości somitów, wykorzystuje się również najważniejsze cechy budowy zewnętrznej. Pod koniec 4. tygodnia główną cechą wyglądu zewnętrznego zarodka, oprócz obecności somitów, są wyniosłość serca oraz łuki gardłowe, odgrywające istotną rolę w tworzeniu struktur twarzy i szyi. Rozwijające się pierwotne pęcherzyki mózgowe, czyli przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie, tworzą charakterystyczne uwypuklenie okolicy głowowej. Po jej obu stronach pojawiają się plakody soczewek i plakody uszne, w formie zgrubień. W okresie tym zawiązki kończyn mają postać niewielkich pączków. Dobrze widoczną, charakterystyczną cechą jest występowanie ogona.
Opracowano na podstawie:
• Embriologia, Hieronim Bartel, Wydanie VI, Warszawa 2020, PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
• Langman, Embriologia, T.W.Sadler, Wydanie XIII, Wrocław 2015, Edra Urban & Partner.